اندیشکده دانشیاران علوم انسانی

سیاست مهار غرب در خاورمیانه

حسن رضایی

در خاورمیانه، بزرگ‌ترین دغدغه قدرت‌های غربی و اسرائیل، شکل‌گیری کشورهای دموکراتیک و قدرتمند است. کشورهایی که مسیر توسعه و تقویت توانمندی‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی را طی می‌کنند، از منظر غرب و به‌ویژه اسرائیل، تهدیدی جدی برای منافع آنان محسوب می‌شوند. از این رو، سیاست غالب غرب در قبال چنین کشورهایی بر اعمال نفوذ مستقیم یا غیرمستقیم و در مواردی تلاش برای تغییر دولتها یا حکومتهای آنها استوار است.
در بسیاری از کشورهای منطقه، نهادهای حاکم ناگزیر به هماهنگی با قدرت‌های غربی هستند. ایالات متحده آمریکا، متحدان اروپایی و اسرائیل نه‌تنها تحمل ظهور رقبای قدرتمند را ندارند، بلکه به‌طور فعال برای جلوگیری از چنین روندی اقدام می‌کنند.
در این چارچوب، هرگونه تلاش کشورهای خاورمیانه برای افزایش قدرت که مطابق میل آمریکا و اسرائیل نباشد، به شکل نرم افزاری و سخت‌افزاری از جمله حمله نظامی پاسخ داده می‌شود.
برای قدرت‌های غربی، نوع نظام سیاسی در خاورمیانه ـ چه استبدادی و چه دموکراتیک ـ اهمیت زیادی ندارد؛ بلکه اولویت اصلی، کنترل خاورمیانه است.
در این میان، کشورهایی مانند ایران، به‌دلیل موقعیت ژئوپولیتیک و استراتژیک جایگاه ویژه‌ای در معادلات راهبردی غرب دارند. ایران، به عنوان مثال، با دارا بودن منابع عظیم انرژی، موقعیت جغرافیایی حساس و جمعیت قابل‌توجه، ظرفیت تبدیل شدن به یک قدرت را داشته و دارد و بواسطه همین ویژگی‌ها، توانسته در برابر فشارهای غرب از خود مقاومت نشان دهد. این مسئله برای غرب خوشایند نیست.
آمریکا و متحدانش به‌طور مستمر برای مهار و جلوگیری کشورهایی که به فکر توسعه نظامی و اقتصادی هستند تلاش می‌کنند. سیاست خارجی آمریکا مانند هر کشور غربی دیگر، مبتنی بر منافع ملی است و این کشور منافع راهبردی خود را در جلوگیری از ظهور قدرت‌های رقیب در خاورمیانه تعریف می‌کند، نه در ایجاد دموکراسی‌هایی که ممکن است با منافع غرب در تضاد باشند.
همچنین لازم به ذکر است که رهایی کشورهای منطقه از نفوذ غرب و آمریکا فرایندی پیچیده و دشوار است که تنها با اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه و کارآمد از سوی رهبران و نخبگان سیاسی منطقه امکان‌پذیر خواهد بود. در‌ پایان، باید توجه داشت که هرگونه ناکارآمدی داخلی در کشورهای خاورمیانه، می تواند به ابزاری مؤثر برای قدرت‌های غربی و اسرائيل جهت مهار و کنترل این جوامع تبدیل شود.

مطالب ارائه شده در این یادداشت نظرات نویسنده است و لزوما به معنی تأیید آن‌ها از سوی اندیشکده نمی‌باشد. اندیشکده دانشیاران علوم انسانی (۱۳۸۲) یک شرکت خصوصی تحقیقاتی و غیرانتفاعی است که با هدف حمایت از نوآوری در علوم اجتماعی در زمینه مطالعات بین‌رشته‌ای، مقالات و یادداشت‌های تحلیلی منتشر می‌کند و با برگزاری نشست‌ها و کارگاه‌های علمی، فضایی مناسب برای تولید و تبادل نظر و ایده‌ها فراهم می‌آورد. ۲۱ مرداد ۱۴۰۴.